Ήταν η 19η Νοεμβρίου 1958, όταν περνούσε στην Αθανασία ο λεβέντης της Ανορθωσιάτικης οικογένειας, Κυριάκος Μάτσης. Όταν θυσιαζόταν ο Σταυραετός του Πενταδακτύλου, στο κατεχόμενο σήμερα Δίκωμο, υπέρ πίστεως και πατρίδος.
Ο Κυριάκος, γεννήθηκε στις 23/01/1926 στο Παλαιχώρι της επαρχίας Λευκωσίας, διαμέρισμα Μόρφου. Γιος του Χριστοφή και της Κυριακούς, σύντομα άφησε την οικογένειά του για να φοιτήσει στο γυμνάσιο Αμμοχώστου, που είχε εν τω μεταξύ μεταστεγαστεί προσωρινά στο Τρίκωμο. Εκεί, γνώρισε τον μετέπειτα υπαρχηγό της ΕΟΚΑ, Γρηγόρη Αυξεντίου, ενώ ταυτόχρονα έγινε κοινωνός της Ιδέας που ακούει στο όνομα «ΑΝΟΡΘΩΣΙΣ».
Σπούδασε Γεωπονία στη Θεσσαλονίκη, όπου φρόντιζε σε κάθε ευκαιρία να προβάλλει το Κυπριακό ζήτημα. Ανέπτυξε πλούσια εθνική δράση, πρωτοστατώντας σε σειρά εκδηλώσεων διαφώτισης του λαού, αλλά και διαμαρτυρίας κατά του Αγγλικού προξενείου.
Έζησε και εργάστηκε στην Αμμόχωστο μέχρι τα είκοσι-εννέα του χρόνια, οπόταν και ξέσπασε ο ένοπλος εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας της ΕΟΚΑ. Με έντονη δράση στις επαρχίες Αμμοχώστου και Κερύνειας, μετατράπηκε σε ζωντανό θρύλο για το μαχόμενο Κυπριακό Ελληνισμό. Στις 9 Ιανουαρίου του 1956, συνελήφθη από τον κατακτητή και βασανίστηκε με βαναυσότητα, προκειμένου να προδώσει τα πολυάριθμα μυστικά της Οργάνωσης που κατείχε. Το παλικάρι όμως δεν λύγισε, δίνοντας το καλύτερο παράδειγμα στους συγκρατούμενούς του, στην Ομορφίτα όπου κρατούνταν…
Κορυφαία ίσως στιγμή, οπότε αναδεικνύεται το μεγαλείου του ήρωα, ήταν η απάντηση του στον στρατάρχη Χάρτινγκ, ο οποίος τον επισκέφτηκε προσωπικά στο κελί του, προκειμένου να τον εξαγοράσει με το μυθικό ποσό του μισού εκατομμυρίου λιρών, καθώς και εκτάσεων γης στην Αυστραλία. Ο φιλομαθής Αγωνιστής, θυμήθηκε τον ιστορικό Ηρόδοτο και την απάντηση των Ελλήνων στους Πέρσες όταν αυτοί προσπάθησαν να τους εξαγοράσουν: «Ου περί χρημάτων τον αγώνα ποιούμεθα, αλλά περί αρετής», Ηρόδοτος VIII-26.
Όπως και στις μέρες μας, έτσι και τότε, υπήρχαν Έλληνες που κιότεψαν μπροστά στην περσική πολεμική μηχανή. Θέλοντας να δικαιολογήσουν εαυτούς, έλεγαν «κερδαλεώτερόν εστι ομολογέειν τω Πέρση μάλλον ή περ πολεμέειν» -πιο κερδοφόρος ο συμβιβασμός με τον Πέρση παρά αν τον πολεμούμε. Φυσικά, υπήρχαν και αυτοί, οι λίγοι, οι Τριακόσιοι, οι έντιμοι, οι έχοντες τη συναίσθηση του Ιστορικού Χρέους να φυλάξουν Θερμοπύλες, οι οποίοι απαντούσαν: «Ελευθερίης γλιχόμενοι, αμυνεύμεθα ούτως όκως αν και δυνώμεθα» – η λαχτάρα της ελευθερίας μας παρακινεί να τον αντιμετωπίσουμε, να αμυνθούμε, με όση δύναμη έχουμε, Θερμοπύλες 480 π.Χ., VIII-143. Ο Κυριάκος, διάλεξε το δεύτερο «στρατόπεδο»…
Ακόμα και μέσα στα μπουντρούμια των αποικιοκρατών, ο γεωπόνος Μάτσης φρόντιζε να υπηρετεί την Πατρίδα με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Πιστεύοντας στην αξία της σωστής Παιδείας, μεριμνούσε για τη μόρφωση των ανήλικων κρατουμένων, ενώ χάρη στη συμπάθεια που κέρδισε από το Χάρτινγκ, κατόρθωσε να δημιουργήσει μια βιβλιοθήκη για τους συναγωνιστές του. Στον ελεύθερο του χρόνο, είχε την ευχέρεια να φιλοσοφεί τη ζωή και να καταγράφει με αξιοθαύμαστη ωριμότητα σκέψεις και προτάσεις, τις οποίες ακόμα και μεγάλοι διαφωτιστές και διανοούμενοι θα ζήλευαν!
Παράλληλα, είχε λάβει την εξουσιοδότηση του Αρχηγού Διγενή όπως διαπραγματευτεί το Κυπριακό μαζί τον Άγγλο διοικητή, μιας και ο Μακάριος βρισκόταν εξόριστος. Αν και – όπως αφηγήθηκε στους συμπολεμιστές του – έφτασε πολύ κοντά στην αυτοδιάθεση, τελικά δεν κατέστη δυνατή η υπογραφή κάποιας συνθήκης.
Ο Σταυραετός του Πενταδακτύλου, σε ένα από τα πολλά σχέδια αποδράσεων που μηχανορράφησε για τους συγκρατούμενούς του, στις 13 του Σεπτέμβρη, απέδρασε από τα κρατητήρια της Κοκκινοτριμιθιάς – όπου είχε εν τω μεταξύ μεταφερθεί – και ανέλαβε εκ νέου τα ηνία του αγώνα για την αποτίναξη του αγγλικού ζυγού στην επαρχία της Κερύνειας.
Δυο χρόνια αργότερα, τη 19η Νοεμβρίου του 1958, έμελλε να περάσει στο πάνθεο των ηρώων του κυπριακού έπους. Αρνούμενος να παραδοθεί όταν περικυκλώθηκε το κρησφύγετό του στο Δίκωμο από τους Βρετανούς, επέλεξε να βροντοφωνάξει «Αν βγω, θα βγω πυροβολώντας»! Θυσιάστηκε, ώστε να μεταλαμπαδεύσει στους συναγωνιστές του το πάθος για Αγώνα και σε μας τους απογόνους του, τον πόθο για λευτεριά και ένωση!
